تاریخچه سفالگری در ایران

سفالگری یا کوزه‌گری ایرانی سابقه طولانی در تاریخ ایران دارد. سفالگری یکی از اولین و مهم‌ترین اختراع‌های ساخته شده توسط انسان است. برای مورخان و باستان شناسان از مهم‌ترین مظاهر هنری است. باستان شناسان از راه سفالگری با شرایط اجتماعی و اقتصادی یک دوره یا یک منطقه آشنا می‌شوند. با مطالعه سفال‌ها در مورد زندگی، دین مردم و تاریخ٬روابط اجتماعی و نگرش جامعه را نسبت به همسایگان تفسیر می‌کنند.
ساخت سفال در ایران دارای سابقه‌ای طولانی و درخشان است. با توجه به موقعیت جغرافیایی خاص کشور ایران، که در محل تقاطع تمدن‌های باستانی و در مسیرهای کاروان‌های مهم واقع است، تقریباً در هر بخشی از ایران، در زمان‌های مختلف درگیر ساخت سفال بوده‌اند. با این حال، حفاری‌های اخیر و تحقیقات باستان‌شناسی نشان داد که چهار منطقه عمده در تولید سفال در فلات ایران وجود دارد: بخش نخست شامل غرب کوه‌های زاگرس و نواحی لرستان است. بخش دوم شامل نواحی جنوب دریای خزر است که استان‌های گیلان و مازندران را در بر می‌گیرد. این دو منطقه نخستین نواحی در فلات ایران بوده‌اند که سفالگری را آغاز نموده‌اند. بخش سوم شامل شمال غرب کشور و نواحی آذربایجان را شامل می‌شود. بخش چهارم در جنوب شرقی است و استان‌های کرمان و سیستان و بلوچستان را شامل می‌شود. 

اهمیت سفال های بدست آمده از کاوش ها 

اشیاء به دست آمده از کاوش ها، ناشناخته های زندگی در دوران گذشته را برملا می کند. ارزش یک تکه از سفال برای باستان شناسان بسیار مهم و ارزنده است. برخی ریشه ساخت سفال را در سبد بافی دانسته و معتقدند گل های کف سبدهای کنفی و گیاهی در اثر خشک شدن، الهام بخش ساخت اشیا با گل بوده. علت این تعبیر سفال های به دست آمده از دوران باستان است که عموما خشن بوده و با ماده ای شبیه به شن و گیاهان خرد شده مخلوط بوده است.
در حدود 10 هزار سال پیش ساکنین بین النهرین به کشاورزی روی آورده و تمدنی مدرن را به وجود آوردند که در آن تولید غذا اهمیت زیادی داشت. مقارن با این زمان ساخت سفال های ظریف تر با رنگ نخودی و قرمز رواج پیدا کرد. آثار و بقایای سفال های مربوط به این دوران در کاوش های باستان شناسی رود سند تا حوالی شرق مدیترانه توسط حفاری به دست آمده است.

تاریخچه سفالگری سیلک

لازم به ذکر است که در حفاری از تپه سیلک، ظروف سفالین قرمز رنگ و پخته شده در کوره های ابتدایی به دست آمده است. سفالین کاوش شده از تپه سیلک ظریف تر و منقش به تصویر پرندگان و حیوانات وحشی بوده که این تصاویر بر روی سفال با رنگ سیاه منقوش شده است.
تصویر بز کوهی، اسب، خورشید و اشکال هندسی منظم روی سفال ها دیده می شود. سفالینه های تپه سیلک عموما شفاف تر و منظم تر از بقیه مناطق کشف شده می باشند، که می تواند حاکی از اختراع چرخ سفالگری باشد.
البته چرخ سفالگری در ابتدا به صورت تخته باریکی بود که با دست می چرخید. تاکنون در هیچ منطقه از جهان، مقارن با دوران ذکر شده، سفال هایی به این شکل و ظرافت به دست نیامده است. و شاید بتوان گفت اقوام ایرانی با اختراع چرخ سفالگری تحولی در این صنعت ایجاد کردند.

تاریخچه سفالگری در دوران مختلف ایران

مقارن با هزاره سوم قبل از میلاد نوعی سفال موسوم به سفال خاکستری به وجود آمد که حاصل کار با چرخ سفالگری بود. این نوع سفال در تعداد بالا و با استفاده از تکنولوژی پیشرفته تری در کوره های مخصوص پخته می شد. 
در این کوره ها امکان کنترل حرارت و میزان اکسیداسیون فعال وجود داشت و سفال خاکستری براقی را به وجود می آورد. سفال خاکستری عمدتا در مناطق یانیک تپه اردبیل، تپه حصار دامغان و تورنگ تپه گرگان کاوش شده است. 
 

 

مرکز تحققات باستان شناسی ایران در تحقیقات خود اعلام کرد : مهم ترین نوع آوری در سفالینه ایرانی مربوط به دوران مادهاست که منجر به ساخت ظروف لعاب دار شد. 

آثار مربوط به این دوران در گیلان، ملایر، بیستون و کردستان کاوش شده است.
 

 

با آمدن سلسله هخامنشی در سده ششم پیش از میلاد پیشرفت‌های زیادی در ساخت سفال صورت گرفته‌است. در این دوران سفال ظریف با شکل‌های تازه ساخته شده‌اند. برای نمونه می‌توان به ریتون یا تکوک اشاره کرد. سطوح سفال‌های حکاکی و تزئین می‌شده‌اند. کاوش و حفاری در تخت جمشید و شوش نشان داده‌است که دیوارهای کاخ‌ها با آجر لعاب، که شامل دکوراسیون استادانه درست شده بودند و با تصاویر حیوانات و سربازان پوشیده بوده‌است.
 

 

تا چندی پیش اطلاعات زیادی از هنراشکانی در دست نبود. پس از کاوش‌های باستان‌شناسی پروفسور آرتور اوفام چندین سایت باستان‌شناسی وابسته به دوران اشکانی کشف، بررسی و شناخته شد. برخی از این سایت‌ها فراتر از مرزهای کنونی ایران است برای نمونه نساء در آسیای میانه یا دورا اروپوس د ر سوریه را می‌توان نام برد که آثار هنر اشکانیان در آن‌ها وجود دارد. سایت‌های باستان‌شناسی وابسته به دوران اشکانی در داخل ایران نیز بسیارند که می‌توان به سایت‌های کنگاور، صددروازه٬هگمتانه و سایت‌های گوناگون در دشت گرگان، گیلان و سیستان اشاره کرد.

از اکتشافات جدید باستانی اطلاعات بسیاری از سفالگری و هنر اشکانیان به دست آمده و نشان می‌دهد که سفالگری در در سراسر امپراتوری اشکانی یکسان نبوده‌است. سفال اشکانی را می‌توان به دو گروه عمده تقسیم کرد: ظروف لعاب دار و بدون لعاب، سفال‌های بدون لعاب بیشتر کاسه، فنجان‌های کوچک و شیشه‌های بزرگ با پایگاه‌های محدب و بدون هیچ گونه تزیین سطح را شامل می‌شد.
 

 

 

به‌طور کلی می‌توان گفت که سفال ساسانی به بیان دقیق، با تفاوت‌هایی تداوم سنت‌های اشکانی است. سفال‌های دوران امپراتوری ساسانیان شامل دو دسته بدون لعاب که بیشتر کوزه‌های بزرگ، کوزه‌ها، و انواع مختلف کاسه را شامل می‌شد. بیشاپور٬سیراف، کنگاور، دشت گرگان ٬تورنگ تپه٬تخت سلیمان٬تخت ابونصر در استان فارس و قابیرا در نزدیکی کرمان سایت‌هایی هستند که آثار هنر ساسانیان در آن‌ها کشف شده‌اند. در دوران ساسانی رنگ سبز فیروزه‌ای یا آبی فیروزه‌ای مهم‌ترین رنگ برای سفال‌های می‌شود.
 

در دوران پس از اسلام در ایران آثار سفالین گوناگونی به ویژه از سده دوازدهم میلادی تا هفدهم - به ویژه از دوران صفویان - یه یادگار مانده‌است. بسیاری از این آثار در کاشان، کرمان و اصفهان درست شده‌اند. در این رابطه مقاله‌ها و کتاب‌های گوناگونی منتشر شده‌است از جمله با عنوان «سفال ایرانی در نخستین دوره جهانی» (Persian Pottery in the First Global Age) در سال ۲۰۱۳ توسط انتشارت بریل و موزه سلطنتی انتاریو در کانادا به چاپ رسیده‌است.
 

سخن پایانی
 

امروزه با پیشرفت تکنولوژی فرصت‌های کارآفرینی زیادی فراهم شده که برای شروع کار به هزینه کمی نیاز دارند، ولی در عوض باید زمان و تلاش بیشتری خرج آن کنید.
باتوجه به بازار خوب و اشتغال پایدار و پر درآمد هنر سفال و سرامیک این هنر مورد توجه بسیاری از علاقمندان قرار گرفت. اما تنها با آموزش حرفه ای و اصولی و آکادمیک میتوان در این عرصه موفق بود و یکی از مهم ترین نکات در آموزش این هنر، ابتدا آموختن با تکنیک های فرم دهی دستی و سپس آموزش لعاب مقدماتی و فرم دهی با چرخ لعاب پیشرفته و چاپ و قالبگیری می باشد.
ما نیز در مجموعه راویس با متد های روز دنیا و با هدف اشتغال هنرجویان در خدمت علاقمندان عزیز هستیم تا با اجرای ایده های نو و خلق آثار زیبا و با ارزش، گامی استوار در این عرصه برداشته و با تکیه بر دانش و به صورت آکادمیک این هنر ناب را فراگیرند.
سرکار خانم الهام خداپرست کار آفرین مجرب صنایع دستی، مدرس و طراح سفال و سرامیک بر اساس سر فصل‌های مورد نیاز، اقدام به تهیه پکیچ کامل دوره‌های تخصصی سفال و سرامیک نموده است.
این فرصت فقط در اختیار افرادی هست که تصمیم جدی دارند تا وارد کسب و کار شوند.برا ی ثبت نام در دوره های آموزشی صنایع دستی مجموعه راویس با شماره تلفن 09128839182 در تماس باشید.